Ekologiczne serce Bydgoszczy – historia miejsca, które inspiruje

Historia zaklęta w Uroczysku – początki edukacji ekologicznej w Myślęcinku

Kujawsko-Pomorskie Centrum Edukacji Ekologicznej w Myślęcinku obchodziło niedawno jubileusz 30-lecia działalności. Historia tego wyjątkowego miejsca zaczęła się w latach dziewięćdziesiątych XX wieku, kiedy to na fundamentach dawnej leśniczówki „Uroczysko”, położonej w malowniczym sercu Myślęcinka – największego parku miejskiego w Polsce, obejmującego aż 830 hektarów, powstał nowoczesny, jak na tamte czasy, budynek edukacyjny. Od początku był dedykowany popularyzacji wiedzy ekologicznej wśród mieszkańców Bydgoszczy, stopniowo ewoluując i rozszerzając swoją rangę, by z czasem objąć działalnością cały region Kujawsko-Pomorski.

Myślęcinek, usytuowany na północnych obrzeżach Bydgoszczy, stanowi zielone płuca miasta, oferując mieszkańcom niezwykłą różnorodność biologiczną i liczne atrakcje rekreacyjno-edukacyjne. Park sąsiaduje także z obszarem Nadwiślańskiego Parku Krajobrazowego, choć sama rzeka Wisła oddalona jest o kilka kilometrów. Ta lokalizacja stanowi jednak doskonałą bazę do edukacji ekologicznej, wykorzystującej niezwykłe walory przyrodnicze Doliny Dolnej Wisły.

Gdy w 2019 roku ogłoszono konkurs na nowego operatora centrum, obiekt znajdował się w kryzysie – budynek był zamknięty, zaniedbany i tajemniczy dla mieszkańców, szczególnie tych najmłodszych, którzy zastanawiali się, dlaczego w tak pięknym miejscu nic się nie dzieje. Zaciekawienie i wewnętrzna potrzeba działania stały się impulsem do przejęcia inicjatywy przez obecny zespół.

Początkowy okres działalności, mimo entuzjazmu zespołu, okazał się niezwykle trudny. Zaledwie dwa tygodnie po oficjalnym przejęciu placówki w Polsce rozpoczęła się pandemia COVID-19. Szybko stało się jasne, że pierwszy rok działalności będzie wyjątkowym wyzwaniem. Mimo tych trudności zespół postanowił nie tracić cennego czasu. Okres pandemii wykorzystano na zaplanowanie strategii rozwoju i niezbędne modernizacje.

Remont był absolutnie konieczny, gdyż wyposażenie budynku – od mebli po pomoce edukacyjne – pochodziło jeszcze z czasów jego świetności, sprzed ponad dwóch dekad. Zamiast nowoczesnej placówki edukacyjnej centrum przypominało starą, zaniedbaną szkołę. Zespół musiał kreatywnie podejść do zadania, mając świadomość ograniczonego budżetu i braku wsparcia finansowego ze strony miasta, województwa czy innych instytucji.

Po szczegółowej analizie atutów i zasobów ośrodka uznano, że dwie główne przewagi konkurencyjne centrum to unikalne położenie oraz ogromna różnorodność biologiczna otaczającego terenu. Centrum usytuowane jest na pograniczu niezwykłych ekosystemów, obejmujących niekoszone naturalne polany, starodrzew liczący ponad 100 lat, różnorodne lasy iglaste i liściaste, szuwary, bagna, oczka wodne oraz grądy. Wszystko to zapewnia możliwość prowadzenia zajęć ekologicznych in situ, bez konieczności dodatkowych inwestycji.

Dodatkowym, nie mniej ważnym atutem jest atrakcyjność najbliższego sąsiedztwa. Ośrodek oddalony jest zaledwie o kilkanaście minut spacerem od ptasiej wyspy lęgowej oraz ogrodów zoologicznego i botanicznego, co stanowi wyjątkową wartość edukacyjną i rekreacyjną. Taka lokalizacja zapewnia uczestnikom zajęć szeroki wachlarz możliwości obcowania z przyrodą oraz poszerzania wiedzy ekologicznej w praktyce.

Kujawsko-Pomorskie Centrum Edukacji Ekologicznej w Myślęcinku, odkryte na nowo i dynamicznie rozwijane dzięki zaangażowaniu pasjonatów przyrody, realizuje dziś śmiałą misję edukacyjną skierowaną do wszystkich grup wiekowych – od przedszkolaków, przez młodzież, aż po dorosłych. Oferuje nie tylko atrakcyjne zajęcia terenowe, warsztaty i prelekcje, ale również innowacyjne kampanie edukacyjne, które nie tylko uświadamiają wartość unikalnych zasobów przyrodniczych regionu, lecz także wzmacniają odporność społeczności na dezinformację ekologiczną. Dzięki temu każdy uczestnik zyskuje nie tylko wiedzę, ale i narzędzia do krytycznego myślenia i aktywnego działania na rzecz ochrony środowiska.

Centrum, dzięki determinacji zdołało przekształcić się z zaniedbanego budynku w dynamiczne i przyciągające odwiedzających miejsce edukacji ekologicznej. To właśnie dzięki połączeniu unikalnych walorów przyrodniczych i strategicznemu zarządzaniu ośrodek dziś ponownie stanowi jeden z najchętniej wybieranych ośrodków regionu Kujawsko-Pomorskiego.

Edukacja ekologiczna przez doświadczenie – naukowe podstawy naszego podejścia

Kiedy przejmowaliśmy Kujawsko-Pomorskie Centrum Edukacji Ekologicznej w Myślęcinku, wiedzieliśmy, że stoimy przed wyzwaniem nie tylko odświeżenia infrastruktury, ale przede wszystkim zredefiniowania sposobu prowadzenia edukacji ekologicznej. Naszym kluczowym zasobem była ogromna różnorodność biologiczna wokół centrum oraz baza noclegowa, które umożliwiały prowadzenie edukacji w sposób wyjątkowy – bezpośrednio w naturze, w oparciu o autentyczne doświadczenia. Zdecydowaliśmy się postawić na edutainment – edukację przez zabawę i doświadczenie, które, jak wykazują badania, przynoszą najlepsze rezultaty.

Inspirację do tego podejścia dały nam wyniki licznych badań naukowych wskazujących na wyraźne korzyści zdrowotne i psychologiczne wynikające z regularnego kontaktu z naturą.

Pierwszym badaniem, które szczególnie przykuło naszą uwagę, było opracowanie Ming Kuo z University of Illinois. W artykule How might contact with nature promote human health? wskazano aż 21 mechanizmów, przez które kontakt z naturą może pozytywnie wpływać na zdrowie ludzi. Szczególnie interesująca była hipoteza, że kluczowym czynnikiem może być poprawa funkcjonowania układu immunologicznego, uzyskana poprzez kontakt z różnorodnymi bodźcami przyrodniczymi. Całość badania można znaleźć tutaj: How might contact with nature promote human health?

W kolejnym badaniu, opublikowanym w prestiżowym czasopismie Nature Neuroscience, badacze pod kierownictwem Heike Tost wykazali, że ekspozycja na tereny zielone w miastach pozytywnie wpływa na aktywność mózgu, szczególnie w obszarach odpowiedzialnych za regulację emocjonalną. Według tego badania, osoby regularnie korzystające z miejskich terenów zielonych wykazywały mniejszą aktywność mózgu w odpowiedzi na stres i negatywne emocje. To bezpośrednio wskazuje na ogromny potencjał naszych zajęć, odbywających się w naturalnym, zielonym środowisku Myślęcinka. Szczegóły badania dostępne są tutaj: Neural correlates of individual differences in affective benefit of real-life urban green space exposure.

Z kolei badanie z czasopisma Scientific Reports przeprowadzone przez Mathewa White’a i współpracowników pokazało, że spędzanie co najmniej 120 minut tygodniowo w naturalnych przestrzeniach istotnie poprawia zdrowie i samopoczucie. Co ważne, autorzy wskazali, że korzyści te są zauważalne niezależnie od tego, jak aktywnie fizycznie ten czas jest spędzany. Wyniki tych badań jasno pokazują, jak kluczowa jest regularna ekspozycja na naturę, którą w naszym centrum zapewniamy dzieciom każdego dnia. Więcej informacji można znaleźć tutaj: Spending at least 120 minutes a week in nature is associated with good health and wellbeing.

Wszystkie te wyniki naukowe utwierdziły nas w przekonaniu, że edukacja ekologiczna w klasie nigdy nie zastąpi bezpośrednich doświadczeń przyrodniczych. Dlatego właśnie nasze podejście opiera się na metodzie eksperymentalnej – dzieci uczą się przez bezpośrednie doświadczanie, co skutecznie pogłębia ich wiedzę i zaangażowanie.

Na naszych zajęciach regularnie pobieramy próbki wody z pobliskich zbiorników, które dzieci samodzielnie analizują pod mikroskopami. Badamy również poziom zanieczyszczenia powietrza przy użyciu profesjonalnych mierników, a specjalnie przygotowany pokaz tworzenia sztucznego smogu pomaga zrozumieć, jak szybko środowisko może zostać zdegradowane przez działalność człowieka.

Zjeżdżalnia edukacyjna, choć nie kluczowa, okazała się hitem wśród najmłodszych. Aby przybliżyć dzieciom istotę odnawialnych źródeł energii, przygotowaliśmy dwutorową instalację — dwie zjeżdżalnie, na których mali uczestnicy mogą urządzać prawdziwe wyścigi. Cały układ jest zasilany wyłącznie energią słoneczną: panele fotowoltaiczne generują prąd, zasila­jąc mechanizmy pomiarowe, oświetlenie toru.

W tym roku, dzięki współpracy z naszym partnerem, firmą Eneris, nasza oferta wzbogaci się o nowoczesną salę mikroskopową. Dzięki niej nie tylko poprawi się jakość prowadzonej przez nas edukacji, ale także stworzymy środowisko pracy, które będzie inspirować dzieci do dalszych eksploracji naukowych. Co istotne, nowa sala pozwoli nam efektywnie realizować zajęcia również w okresach jesienno-zimowych, kiedy dostęp do zajęć terenowych jest ograniczony.

Nasze podejście edutainment, wsparte solidnymi podstawami naukowymi, pozwala nam realizować edukację ekologiczną na najwyższym poziomie, angażując uczniów poprzez praktyczne doświadczenia i bezpośredni kontakt z naturą. Wierzymy, że właśnie taki sposób nauki jest przyszłością edukacji ekologicznej, skutecznie budując świadomość ekologiczną kolejnych pokoleń.

Nasze efekty – sukcesy, współpraca i ambitne plany

Od momentu przejęcia Kujawsko-Pomorskiego Centrum Edukacji Ekologicznej w Myślęcinku w marcu 2020 roku, konsekwentnie realizowaliśmy nową strategię opartą na edukacji poprzez doświadczenie, integrację i rozrywkę w bezpośrednim kontakcie z przyrodą. Już w 2021 roku nawiązaliśmy ścisłą współpracę z Instytutem Badań Edukacyjnych (IBE), by wspólnie analizować najnowsze trendy w edukacji – od podnoszenia kwalifikacji nauczycieli, przez model mikropoświadczeń kompetencji, aż po nowoczesne metody uczenia się. Jako pierwsi w Polsce wdrożyliśmy w ekologicznym kształceniu system mikropoświadczeń – nasi uczestnicy otrzymywali je m.in. za udział i osiągnięcia w Wojewódzkiej Olimpiadzie Wiedzy Ekologicznej, co stało się wzorem dla innych ośrodków edukacyjnych.

Jednym z kluczowych wyzwań było przywrócenie ośrodkowi dawnej świetności i sprawienie, by na nowo tętnił życiem. Dzięki kreatywnemu podejściu oraz gruntownej modernizacji infrastruktury, z ośrodka, który przez lata był zaniedbany i opuszczony, udało nam się stworzyć jedno z najnowocześniejszych miejsc edukacji ekologicznej w tej części Polski. Liczby są tutaj najlepszym dowodem naszego sukcesu: od 2020 roku liczba uczestników zajęć w naszym centrum wzrosła aż dziesięciokrotnie – z około 1 tysiąca do ponad 10 tysięcy rocznie. Zajęcia odbywają się przez cały rok, a zainteresowanie ze strony szkół i placówek edukacyjnych wciąż rośnie.

Jednym z najważniejszych sukcesów naszego Centrum stała się organizowana przez nas Olimpiada Wiedzy Ekologicznej. To wyjątkowe wydarzenie, realizowane we współpracy z Kuratorium Oświaty, skupia uczniów szkół podstawowych z całego województwa kujawsko-pomorskiego.W dwóch edycjach konkursu udział wzięło już blisko tysiąc uczestników, a liczba chętnych stale rośnie – z każdym rokiem coraz więcej szkół wybiera właśnie nasze Centrum jako miejsce integracji klasowej, edukacji i relaksu na łonie natury.

W naszej pracy ważne jest również współdziałanie ze środowiskiem naukowym i biznesowym. Od połowy 2023 roku jesteśmy aktywnym członkiem Partnerstwa Wodorowego, grupy integrującej przedsiębiorstwa, samorządy i uczelnie zainteresowane promocją wodoru jako ekologicznego źródła energii. Działając w tym partnerstwie, chcemy popularyzować wiedzę na temat innowacyjnych, ekologicznych technologii oraz angażować młode pokolenie w realne działania na rzecz zrównoważonego rozwoju.

Naszą największą aspiracją i celem długofalowym jest stworzenie centrum edukacyjnego na wzór duńskiego Naturkraft – ośrodka, który wyznacza nowy standard w dziedzinie ekologicznej edukacji i integruje nowoczesne technologie z naturalnym środowiskiem. Naturkraft, zlokalizowane na zachodnim wybrzeżu Danii, stanowi wzorcowy przykład interaktywnego, eksperymentalnego centrum edukacji ekologicznej. Jego innowacyjność polega na łączeniu nauki o naturze z technologią i sztuką w formie multisensorycznych instalacji, symulatorów energii odnawialnych oraz przestrzeni, w których odwiedzający dosłownie „zanurzają się” w zjawiskach przyrodniczych, obserwując na przykład procesy obiegu wody czy efekty zmian klimatu.

Właśnie tego rodzaju edukacyjne doświadczenie chcemy zaoferować uczniom i odwiedzającym nasz ośrodek w Myślęcinku. Chcemy rozwijać istniejącą infrastrukturę, tworząc nowoczesne sale laboratoryjne, interaktywne pracownie oraz przestrzenie symulacyjne, które pozwolą dzieciom i młodzieży nie tylko zdobywać wiedzę, ale także rozbudzać wyobraźnię, ciekawość i kreatywność. Do realizacji tego ambitnego celu potrzebujemy jednak szerszego grona partnerów. Firmy technologiczne, uczelnie, samorządy i fundacje mogą odegrać kluczową rolę w osiągnięciu tego celu, pomagając nam w dalszym rozwoju infrastruktury edukacyjnej oraz w implementacji nowoczesnych technologii ekologicznych.

Podsumowując, wdrożenie naszej strategii opartej na edutainment, eksperymentowaniu i edukacji in situ zaowocowało imponującym wzrostem popularności centrum, rozbudową infrastruktury edukacyjnej oraz zauważalnym wzrostem świadomości ekologicznej uczestników naszych programów. Dzięki wsparciu Instytutu Badań Edukacyjnych oraz naszych licznych partnerów jak Eneris, którzy podzielają naszą wizję rozwoju ośrodka – możemy nieustannie rozbudowywać infrastrukturę i wdrażać najbardziej ambitne projekty edukacyjne. To ich zaangażowanie i zaufanie umożliwia nam realizację śmiałych inicjatyw, które kształtują przyszłych liderów ochrony środowiska i podnoszą standardy edukacji ekologicznej w Polsce.

Zdjęcia zamieszczone w tekście pochodzą z zasobów Centrum Edukacji Ekologicznej w Bydgoszczy.