Entomofauna w warunkach antropogenicznych zmian klimatu

Zmiany klimatyczne oraz postępująca urbanizacja, to dwa główne czynniki antropogeniczne wpływające na różnorodność biologiczną. W szczególności entomofauna (czyli ogół gatunków owadów występujących na określonym obszarze, w konkretnym środowisku lub ekosystemie), pełniąca kluczową rolę w wielu ekosystemach, jest narażona na skutki jakie niesie za sobą antropizacja. Procesy te przyczyniają się zarówno do zaniku rodzimych gatunków, jak
i pojawienia się nowych, obcych, często inwazyjnych organizmów.

Urbanizacja, jako proces przekształcania się i rozbudowy obszarów, jest jedną
z najważniejszych zmian antropogenicznych i stanowi poważne zagrożenie dla różnorodności biologicznej [1,2]. Jest również uznawana za formę zaburzenia środowiska, która negatywnie wpływa na świadczone przez florę i faunę usługi ekosystemowe [3-5]. Zachwianie równowagi wynikające z antropopresji wpływają nie tylko na bioróżnorodność lokalnej fauny stawonogów [6], ale również na cechy funkcjonalne, fizjologiczne i morfologiczne tych organizmów [7-9].

Biorąc pod uwagę szeroko pojęte antropogeniczne zmiany klimatu, to właśnie krajobrazy miejskie i podmiejskie należą do najszybciej przekształcających się, a sam proces urbanizacji w miastach ma najczęściej gwałtowny przebieg [10]. Urbanizacja powoduje nieodwracalne przemiany środowiska wpływając na jego zasoby na wielu poziomach [11], w wyniku czego następują poważne zachwiania w strukturach ilościowo-jakościowych zgrupowań wielu organizmów żywych, również entomofauny.

Znaczenie owadów w przyrodzie i życiu człowieka

Owady pełnią fundamentalne funkcje w ekosystemach i życiu człowieka. Są kluczowymi zapylaczami roślin użytkowych i dzikich, biorą udział w rozkładzie materii organicznej (funkcje sanitarne i obieg materii), a także stanowią istotne ogniwo w łańcuchach pokarmowych jako źródło pożywienia dla ptaków i innych zwierząt [12]. Owady wspierają także ochronę roślin, eliminując liczne agrofagi (organizmy szkodliwe dla roślin) [13] odgrywając ważną rolę w utrzymaniu równowagi ekologicznej [8]. Z kolei obecność zapylaczy, takich jak pszczoły, muchówki, błonkówki czy motyle, zapewnia świadczenia ekosystemowe, które są niezbędne w rolnictwie i produkcji żywności [14].

Niektóre gatunki owadów pełnią rolę bioindykatorów w środowisku – są wskaźnikami jakości siedlisk. Obecność niektórych gatunków (lub ich brak) w określonym środowisku odzwierciedla jego stan [8, 15], np. Carabus variolosus (Fabricius, 1787) – biegacz urozmaicony, uznawany za gatunek wskaźnikowy dla dobrze zachowanych potoków leśnych [16], stąd coraz częściej wpływ urbanizacji na stawonogi i ukierunkowanie na działania ochronne stanowi przedmiot badań faunistycznych [17,18].

Jak wspomniano wcześniej, w ekologii owady są powszechnie wykorzystywane jako bioindykatory – ich obecność, liczebność i skład gatunkowy mogą dostarczać cennych informacji o stanie środowiska. Choć zwykle bioindykacja skupia się na tzw. owadach wskaźnikowych w ocenie jakości środowiska, tak również obecność agrofagów może częściowo opisać jego stan. Masowe pojawy organizmów szkodliwych mogą świadczyć o:

• zaburzeniach w strukturze ekosystemu, np. o utracie naturalnych wrogów (drapieżników, pasożytów),
• homogeniczności siedliska i koncentracji monokultur, które sprzyjają szybkiemu rozprzestrzenianiu się szkodników,
• stresie środowiskowym, np. osłabieniu roślin przez suszę, co czyni je bardziej podatnymi na atak i porażenie przez agrofagi,
• zanieczyszczeniach (np. pestycydami), które mogą eliminować również organizmy pożyteczne, nie tylko szkodniki.

Obecność takich owadów może zatem sygnalizować brak równowagi ekologicznej, a niekiedy wręcz zanik procesów samoregulacji w danym ekosystemie [19, 20].

Zagrożenia dla entomofauny rodzimej i problem spadku bioróżnorodności

Wobec wszechobecnej antropopresji i innych czynników mających wpływ na zmiany środowiska, niezwykle ważnym pojęciem jest bioróżnorodność rozpatrywana w wielu aspektach i na wielu poziomach.

Termin bioróżnorodność (różnorodność gatunkowa, biological diversity) to nic innego, jak bogactwo gatunkowe oraz zmienność: wewnątrzgatunkowa, obejmująca obfitość puli genowej wszystkich populacji, międzygatunkowa, czyli skład i ilość gatunków, a także ponadgatunkowa, jako różnorodność krajobrazów i ekosystemów [21]. Różnorodność biologiczna i jej struktura mają szczególne znaczenie dla funkcjonowania wielu ekosystemów, w związku z tym, poszukuje się i tworzy wiele systemów wskaźników, które pozwolą na syntetyczną ocenę wrażliwości poszczególnych zgrupowań na skutek silnej antropopresji [22].

Wszystkie inwazyjne gatunki organizmów żywych, zarówno roślin, jak i zwierząt, w nowych dla siebie warunkach środowiska, oddziałują na zmiany zachodzące w strukturze bioróżnorodności danego ekosystemu [23]. Szczególnie widoczne są oddziaływania negatywne, które mogą zachwiać dotychczasowe sieci troficzne oraz inne powiązania pomiędzy florą a fauną, w szczególności owadów. Przykładem może być opanowanie dotychczasowych siedlisk i nisz gatunków rodzimych przez organizmy obcego pochodzenia [24]. Entomofauna stanowi 28% gatunków zawleczonych do Europy [25] i to właśnie owady rzutują na różnorodność gatunkową [26, 27].

Współczesne procesy antropogeniczne oraz zmiany klimatyczne prowadzą do degradacji siedlisk oraz fragmentacji i izolacji ekosystemów [28]. Skutkuje to m.in. zmniejszeniem liczebności i różnorodności gatunków zapylających i drapieżnych [29, 30]. Gatunki roślinożerne, szczególnie fitofagi, np. mszyce, z powodzeniem zwiększają swoją liczebność [31]. Pod presją urbanizacyjną, bioróżnorodność entomofauny ulega zmianie zarówno ilościowo (ogólna liczba gatunków), jak i jakościowo (udział gatunków rodzimych vs. obcych). Pojawianie się nowych gatunków, często inwazyjnych, nie zawsze przekłada się na korzyść dla ekosystemu. Często wypierają one gatunki rodzime, tym samym ograniczając bioróżnorodność funkcjonalną – gatunki obce najczęściej nie spełniają tych samych ról, co rodzime i mogą zaburzać sieci troficzne [32].

Zmiany w strukturze różnorodności gatunkowej roślin bez wątpienia zachodzą również pod wpływem działalności człowieka. Dzieje się to poprzez wprowadzanie do przestrzeni zarówno miejskiej, jak i wiejskiej, obcych gatunków roślin, niespotykanych w naszej strefie klimatycznej [27]. Takie zjawisko niezaprzeczalnie staje się źródłem fitofagicznych gatunków obcych i inwazyjnych [33].

Powszechnie twierdzi się, że urbanizacja, jak również w konsekwencji antropopresja, redukuje bogactwo gatunkowe rodzimej flory i fauny [32]. Badania prowadzone nad entomofauną miast („Urban Entomology”) wskazują nie tylko na czynniki determinujące liczebność populacji oraz ich przeżywalność pod presją człowieka, ale również dowodzą, że wraz ze wzrostem stopnia urbanizacji, a co za tym idzie – przy nasileniu antropopresji, maleje różnorodność gatunkowa zoofagów, saprofagów oraz owadów zapylających [30]. Wzrasta natomiast liczebność owadów roślinożernych, w tym licznych fitofagów o kłująco-ssącym aparacie gębowym [31]. 

Zmiana klimatu a ekspansja, napływ i adaptacja gatunków ciepłolubnych oraz gatunków obcych

Antropogeniczne zmiany klimatu, w tym szczególnie globalne ocieplenie, wpływają na zmiany w strukturze entomofauny. Zmiany klimatu powodują wzrost średnich temperatur oraz powstawanie zjawiska miejskich wysp ciepła [28], co stwarza dogodne warunki do ekspansji nie tylko dla gatunków rodzimych, takich jak np. coraz szerzej rozprzestrzeniona modliszka zwyczajna (Mantis religiosa, Linnaeus, 1758), ale również dla gatunków obcych i inwazyjnych [34-36]. Zjawisko to skutkuje także zwiększoną liczebnością fitofagów, które w warunkach miejskich nie mają naturalnych wrogów i mogą się swobodnie rozmnażać zwiększając liczbę pokoleń w sezonie, jak również skracać swój cykl życiowy [27,31].

Struktura ilościowo-jakościowa entomofauny kształtuje się w zależności od możliwości, jakie charakteryzują określone gatunki, które obejmują m. in. przemieszczanie się i migrację w obrębie terenów zurbanizowanych, a także spoza tego obszaru, możliwość przetrwania na niewielkich areałach czynnych biologicznie czy też zdolność do synurbizacji – tak zwane gatunki synurbizujące się, czyli gatunki, które mają zdolność dostosowania się do specyficznych warunków miejskich [37].

Specyficzny mikroklimat miasta charakteryzuje się przede wszystkim wyższą temperaturą od panującej na terenach niezurbanizowanych, a takie zachwianie należy również rozpatrywać w aspekcie globalnego ocieplenia klimatu, gdzie wszelkie jego skutki mają silne powiązania z postępującą urbanizacją [38]. Poza bazą pokarmową, to właśnie warunki klimatyczne są podstawowym czynnikiem determinującym tworzenie się określonych zgrupowań owadów. Żadne zmiany klimatyczne nie są dla nich neutralne, gdyż wpływają na fenologię, przeżywalność oraz aktywność, które są wyraźnie zależne od temperatury. Taki stan zdecydowanie sprzyja rozwojowi stawonogów [31], jednakże to pozornie pozytywne wyobrażenie, ma swoje drugie oblicze, bowiem wyższa temperatura powoduje wzrost dyspersji fitofagów, skutkiem czego, następuje kolonizacja większej liczby roślin żywicielskich. Już w tej chwili obserwuje się wyraźny spadek liczebności rodzimych gatunków owadów, entomofauny zapylającej i drapieżnej, której miejsce zajmują licznie napływające do Europy organizmy inwazyjne, do tej pory nie wykazywane z obszarów zurbanizowanych. Są to
w szczególności fitofagi z terenów o cieplejszym klimacie, np. skupieniec lipowy (Oxycarenus lavaterae), wtyk amerykański (Leproglossus occidentalis), czy ćma bukszpanowa (Cydalima perspectalis), jak również coraz częściej pojawiający się w ogrodach działkowych i przydomowych kolcoróg bizoniak (Stictocephala bisonia).

Za kolejny czynnik stymulujący liczne pojawy gatunków roślinożernych, przyjmuje się nieodpowiedni dobór gatunkowy nasadzeń roślinnych w miastach [39-41]. Niska różnorodność gatunkowa w zieleni miejskiej, obecność nierodzimych gatunków flory oraz pojedyncze nasadzenia, skutkują zatraceniem naturalnej odporności roślin na fitofagi, które w krajobrazie miejskim mają zdolność do masowej kolonizacji wielu gatunków roślin, podczas gdy na stanowiskach naturalnych czy półnaturalnych, ich liczebność utrzymuje się w stanie równowagi [42].

Sztandarowym przykładem jest ćma bukszpanowa (Cydalima perspectalis, Walker, 1859), której szybki rozwój w miastach doprowadził do zniszczeń i zanikania bukszpanów (Buxus sp.) w przestrzeni publicznej [27, 43]. Kolejnym przykładem jest biedronka azjatycka (Harmonia axyridis, Pallas, 1773), która wypiera z siedlisk lokalne gatunki biedronek, co prowadzi do zaburzeń w strukturach ekosystemów [44]. Rozprzestrzenianie gatunków obcych następuje również w wyniku działalności człowieka, jak handel i obrót materiałem roślinnym, transport drewna, czy podróże [45].  

Działania wspierające bioróżnorodność gatunków rodzimych

Niektóre siedliska miejskie, takie jak: parki, ogrody, rodzinne ogrody działkowe, czy uprawy małoobszarowe przejawiają potencjał we wspieraniu różnorodności gatunkowej i struktury rodzimej fauny. Na bioróżnorodność takich obszarów wpływają przede wszystkim czynniki lokalne [46], takie jak szata roślinna, w tym obecność roślinności okrywowej, otoczenie i sposób użytkowania terenu. Znaczenie czynników lokalnych i krajobrazowych wpływających na różnorodność biologiczną entomofauny w miastach jest odmienne dla różnych organizmów [17]. W skali środowiska lokalnego, liczebność stawonogów oraz ich bioróżnorodność wzrastają wraz z bogactwem gatunkowym roślin [32, 47], z kolei w skali krajobrazowej, różnorodność biologiczna zależy w większym stopniu od powierzchni pokrycia terenu gatunkami flory rodzimej, głównie drzewiastej i krzewiastej. Zatem zmiany zachodzące w zgrupowaniach zarówno na poziomie lokalnym, jak i krajobrazowym mogą być bardzo zróżnicowane [46].

Aby wspierać bioróżnorodność w ekosystemach poddanych presji antropogenicznej, należy tworzyć mozaikowe przestrzenie zielone, które stanowią schronienie i miejsce bytowania owadów. Niezwykle istotne jest wspieranie roślin rodzimych, unikanie monokultur oraz monitorowanie populacji gatunków inwazyjnych [32]. Niezwykle ważnym aspektem jest ograniczenie stosowania pestycydów i wdrażanie biologicznej metody ochrony roślin. Dodatkowo warto promować edukację ekologiczną, aby zwiększyć świadomość na temat konieczności ochrony rodzimych owadów.

Antropogeniczne zmiany klimatu oraz urbanizacja mają istotny wpływ na różnorodność entomofauny miejskiej. Spadek liczebności rodzimych gatunków oraz rozprzestrzenianie się owadów inwazyjnych stanowią zagrożenie zarówno dla ekosystemów, jak i gospodarki. Wprowadzenie działań ochronnych, takich jak zwiększanie udziału roślin rodzimych, monitorowanie populacji oraz ścisłe kontrolowanie importu roślin, jest kluczowe dla zachowania stabilności wielu ekosystemów. Przyszłość entomofauny zależy od zintegrowanych działań instytucji, naukowców i społeczeństwa, ponieważ ochrona bioróżnorodności nie jest tylko wyzwaniem przyrodniczym, ale także społecznym i cywilizacyjnym.

Zdjęcia autorstwa dr inż. arch. kraj. Moniki Kucharskiej-Świerszcz

Literatura:

1. Elmqvist, T., Zipperer, W., Güneralp, B. 2016. Urbanisation, habitat loss, biodiversity decline: Solution pathways to break the cycle. [W:] K. Seta, W. D. Solecki, & C. A. Griffith (Eds.), Routledge handbook of urbanisation and global environmental change. London, UK and New York, NY, Routledge, 139–151 s.
2. Fenoglio M.S., Rossetti M.R., Videla M. 2020. Negative effects of urbanization on terrestrial arthropod communities: A meta‐analysis. Global Ecol Biogeogr. 29, 1412– 1429 s.
3. Johnson A.L., Borowy D., Swan C.M. 2018. Land use history and seed dispersal drive divergent plant community assembly patterns in urban vacant lots. Journal of Applied Ecology 55, 451–460 s.
4. Dunkle E. 2019. The impacts of urbanization on ground beetle functionaltraits (Coleoptera: Carabidae). The Ohio State University.Department of Entomology Undergraduate Research Theses (7). Minimal stories in Southeast Buenos Aires grasslands: carabid beetle biodiversity throughout an urban–rural gradient, 1–21 s.
5. Liu W., Zhan J., Zhae F., Yan H., Zhang F., Wei X. 2019. Impacts of urbanization–induced land–use changes on ecosystem services: A case study of the Pearl River Delta Metropolitan Region, China. Ecological Indicators 98, 228–238 s.
6. Niemelä J., Kotze D. J., Ashworth A., Brandmayr P., Desender K., New T., Penev. L., Samways M., Spence J. 2000. The search for common anthropogenic impacts on biodiversity: a global network. [W:] Journal of Insect Conservation, Vol. 4, 3–9 s.
7. Weller B., Ganzhorn J.U. 2004. Carabid beetle community composition, body size, and fluctuating asymmetry along an urban–rural gradient. Basic Applied Ecology 5, 193–201 s.
8. Kotze J., Venn S., Niemela J., and Spence J. 2011. Effects of Urbanization on the Ecology and Evolution of Arthropods. [W:] Jari Niemela et al. (Eds.), Urban ecology: Patterns, processes, and applications. Oxford University Press, 159–166 s.
9. Beasley D.E., Penich C.A., Boateng N.S., Menninger H.L., Dunn R.R. 2017. Urbanization disrupts latitude–size rule in 17–year cicadas. Ecology and Evolution 8, 2534–2541 s.
10. Dale, A. G., Frank, S. D. 2018. Urban plants and climate drive unique arthropod interactions with unpredictable consequences. Curr. Opin. Insect Sci. 29, 27–33 s.
11. Kinzig A. P., Grove J. M. 2001. Urban–suburban ecology. In: Levin S.A. (red.), Encyclopaedia of Biodiversity, Vol. 5. Academic Press, San Diego, 733–745 s.
12. Isaacs, R., J. Tuell, A. Fiedler, M. Gardiner, D. Landis. 2009. Maximizing arthropodmediated ecosystem services in agricultural landscapes: the role of native plants. Environmental Entomology 42, 1123–1136 s.
13. Boczek J. 2001. Człowiek i owady. Wyd. Fundacja Rozwoju SGGW. Warszawa: 199 ss.
14. Fountan–Jones N.M., Baker S.C., Jordan G.J. 2015. Moving beyond the guild concept: Developing a practical functional trait framework for terrestrial beetles. Ecological Entomology 40, 1–13 s.
15. Gallé R., Torma A., Körmöczi L. 2010. Small–scale effect of habitat heterogeneity on invertebrate assemblages in sandy grasslands (Hungarian Great Plain). Pol. J. Ecol. 58, 333–346 s.
16. Turin H., Penev L., Casale A. [red.]. 2003. The Genus Carabus in Europe. A Synthesis. Pensoft Publishers and European Invertebrate Survey, Sofia, Moscow and Leiden.
17. Egerer, M. H., Arel C., Otoshi, M.D., Quistberg R.D., Bichier P., Philpott S.M. 2017. Urban arthropods respond variably to changes in landscape context and spatial scale. Journal of Urban Ecology 3, 1–10 s.
18. Adams B. J., Li E., Bahlai C. A., Meineke E. K., McGlynn T. P., Brown B.V. 2020. Local and landscape‐scale variables shape insect diversity in an urban biodiversity hot spot. Ecological Applications 30 (4): 1–14 s.
19. Priya, V. ., Mandal, S. K. ., Dubey, V. K. ., Patel, D. K. ., Dwivedi, S. ., & Dube, A. . (2024). Insects as bioindicator of environmental changes and pollution: Its monitoring and conservation. Indian Farming, 74(7), 36-39. https://epubs.icar.org.in/index.php/IndFarm/article/view/136878
20. Chowdhury, S., Dubey, V. K., Choudhury, S., Das, A., Jeengar, D., Sujatha, B., … & Kumar, V. (2023). Insects as bioindicator: A hidden gem for environmental monitoring. Frontiers in Environmental Science, 11, 273
21. Kozłowski S. 2004. Ochrona różnorodności biologicznej i georóżnorodności, jako element zrównoważonego rozwoju Europy. Zesz. Nauk. PAN. 38: 13–34 s.
22. Gałązka A., Łyszcz M., Abramczyk B., Furtak K., Grządziel J., Czaban J., Pikulicka A. 2016. Bioróżnorodność środowiska glebowego – przegląd parametrów i metod w analizach różnorodności biologicznej gleby. Monografie i Rozprawy Naukowe IUNG−PIB, 49 ss.
23. Nawrot J. 2009. Problem obcych gatunków inwazyjnych dla ochrony roślin. Prog. Plant. Prot., 40(3): 1150–1154 s.
24. Tonkin J. D., Stoll S., Jähnig S. C., Haase P. 2016. Anthropogenic land-use stress alters community concordance at theriver–riparian interface. Ecological Indicators 65, 133–141 s.
25. Genovesi P., Scalera R. 2007. Assesment of existing lists of invasive alien species for Europe with particular focus on species entering Europe through trade, and proposed responses. Convention on the Conservation of European Wildlife and Natural Habitats. Document T–PVS. Inf. (2007) 2 Strassbourg, 37 ss.
26. Gobbi M., Riservato E., Bragalanti N., Lencioni V. 2012. An expert–based approach to invertebrate conservation: Identification of priority areas in central–eastern Alps. Journal for Nature Conservation 20, 274– 279 s.
27. Czerniakowski Z.W., Olbrycht T., Kucharska–Świerszcz M. 2018. Entomofauna miasta w obliczu zmian klimatu i postępującej urbanizacji [W:] Między architekturą a ekologią krajobrazu, Problemy Ekologii Krajobrazu T. XLVII: 27–32 s.
28. Czerniakowski Z.W. 2016. Miejskie farmy jako alternatywa dla nieroztropnej urbanizacji. Polish Journal for Sustainable Development 20: 29–36 s.
29. McIntyre N.E. 2000. Ecology of urban arthropods: a review and a call to action. Ann. Entomol. Soc. 93, 825-835 s.
30. Hallmann C. A., Sorg M., Jongejans E., Siepel H., Hofland N., Schwan H., Stenmans W., Müller A., Sumser H., Hörren T., Goulson D., de Kroon H. 2017. More than 75 percent decline over 27 years in total flying insect biomass in protected areas. PLoS ONE 12 (10): e0185809.
31. Lubiarz M. 2016. Występowanie stawonogów na róży dzikiej (Rosa canina L.) i róży pomarszczonej (Rosa rugosa Thunb.) w zieleni miejskiej Lubelszczyzny i Mazowsza Zachodniego. Wydawnictwo KUL, Lublin, 257 ss.
32. Smith R. M., Thompson K., Hodgson J. G., Warren P. H., Gaston K. J. 2006 Urban domestic gardens (IX): Composition and richness of the vascular plant flora, and implications for native biodiversity. Biol. Conserv. 129, 312–322 s.
33. Marco A., Dutoit T., Deschamps-Cottin M., Mauffrey J.F., Vennetier M., Bertaudière-Montes V. 2008. Gardens in urbanizing rural areas reveal an unexpected floral diversity related to housing density. C. R. Biologies 331, 452–465 s.
34. Grimm N. B., Faeth S. H., Golubiewski N. E., Redman C. L., Wu J., Bai X., Briggs J. M. 2008. Global change and the ecology of cities. Science 319, 756–760 s.
35. Pickett S., Cadenasso M. L., Grove J. M., Boone C. G., Groffman P. M., Irwin E.,Warren P. 2011. Urban ecological systems: Scientific foundations and a decade of progress. Journal of Environmental Management, 92, 331–362 s.
36. Tumini I., Rubio–Bellido C. 2016. Measuring Climate Change Impact on Urban Microclimate: a Case Study of Concepcion. Procedia Engineering 161, 2290–2296 s.
37. Winiarska G. 2000. Owady w mieście – wybrane zagadnienia dotyczące zagrożenia i ochrony entomofauny w ekosystemie miejskim. Wiad. Entomol. 18, 121-128 s.
38. Tumini I., Rubio–Bellido C. 2016. Measuring Climate Change Impact on Urban Microclimate: a Case Study of Concepcion. Procedia Engineering 161, 2290–2296 s.
39. Bojarczuk T., Rachwał L. 2006. Drzewa i krzewy do miast. Zieleń Miejska 9 (2): 14-15.
40. Tylkowski T. 2006. Drzewa dla terenów zieleni. Przegląd komunalny 8 (179), 40-42 s.
41. Pląskowska E. (red.). 2010. Miejskie Tereny Zielone – zagrożenia. Wyd. UWP. Wrocław, 1–165 s.
42. Lubiarz M., Cichocka E., Goszczyński W. 2011. Landscape type and species richness and composition of arthropoda – Part II. Urban landscape. Aphids and other Hemipterous Insects 17, 39–51 s.
43. Kucharska-Świerszcz M., Olbrycht T., Czerniakowski Z.W. 2022. The occurrence and harmfulness of box treemoth Cydalima perspectalis (walker, 1859) (Lepidoptera: Crambidae) in the Podkarpackie Province (SEPoland). BioInvasions Records 11(1): 84–94.
44. Przewoźny M., Barłożek T., Bunalski M. 2007. Harmonia axyridis (PALLAS, 1773) (Coleoptera: Coccinellidae) new species of ladybird beetle for Polish fauna. Polish J. Ent., 76, 177–182.
45. Meurisse, N., Rassati, D., Hurley, B.P. et al. Common pathways by which non-native forest insects move internationally and domestically. J Pest Sci 92, 13–27 (2019). https://doi.org/10.1007/s10340-018-0990-0
46. Aronson M.F., Handel S.N, La Puma I. P. 2015. Clemants, S.E. Urbanization promotes non-native woody species and diverse plant assemblages in the New York metropolitan region. Urban Ecosyst. 18, 31–45 s
47. Sperling C. D., Lortie C. J. 2010. The importance of urban backgardens on plant and invertebrate recruitment: A field microcosm experiment. Urban Ecosyst. 13, 223–235 s.