Globalna katastrofa czy/i globalne wyzwanie? Refleksja nt. marnowania żywności

Okres Świąt Bożego Narodzenia sprzyja licznym refleksjom, a jako że celebrowany jest zwyczajowo w gronie bliskich przy suto zastawionym stole, pojawiające się refleksje dotyczą również żywności, w tym tej traconej, marnowanej. Jedni z nas myśląc o skali marnotrawstwa ocenią zjawisko jako globalną tragedię, w umysłach innych niczym neon rozbłyśnie skojarzenie z globalnym wyzwaniem. I jak to często bywa, i jedni, i drudzy będą mieli rację. I dobrze, różnijmy się w semantyce, w postrzeganiu, jeżeli tylko napędzać nas to będzie do działania. Zapraszam zatem do aktualizacji informacji na temat rozmiarów i przyczyn zjawiska oraz trendów w obszarze ograniczania i zapobiegania marnotrawieniu żywności, czyli do poszukiwania inspiracji do własnych, codziennych aktywności.

1,05 miliarda ton żywności w skali świata, czyli 19% całkowitej ilości żywności dostępnej na poziomie konsumentów, uległo zmarnowaniu w 2022 r. na poziomie gospodarstw domowych, gastronomii i handlu – wskazuje ostatni raport ONZ z 2024 roku [1]. Zmarnowanych, czyli w sposób świadomy nie spożytkowany zgodnie z jej pierwotnym przeznaczeniem na każdym etapie łańcucha żywnościowego [2].

Aż 631 mln ton (60%) zmarnowali konsumenci w gospodarstwach domowych, 290 mln ton (28%) zostało zmarnowane na poziomie usług gastronomicznych oraz 131 mln ton (12%) w sprzedaży detalicznej. Oznacza to, że podczas gdy 730 mln osób głoduje, ludzkość marnuje rocznie żywność wartą ponad bilion dolarów (1% światowego PKB). W samych gospodarstwach domowych dziennie marnowane jest co najmniej miliard posiłków. Zatem zamiast zapewnić co najmniej 1 posiłek dziennie dla wszystkich dotkniętych głodem na świecie [3] w gospodarstwach domowych zmarnowano w 2022 r., w przeliczeniu na osobę, 79 kg.

Z kolei w Unii Europejskiej, gdzie ponad 42 mln osób nie może sobie pozwolić na wysokiej jakości posiłek co drugi dzień [4] – w 2022 r. – w przeliczeniu na osobę, w gospodarstwach domowych zmarnowano 72 kg [5]. Oznacza to, że w samych gospodarstwach domowych UE powstało 32,1 mln ton (54%) odpadków żywnościowych. Uwzględniając natomiast poziom marnotrawstwa w: usługach gastronomicznych (6,6 mln ton), sprzedaży detalicznej i innych dystrybucjach żywności (4,8 mln), przetwórstwie i produkcji (11,1 mln ton), produkcji podstawowej/pierwotnej [6] (4,6 mln ton), w UE – w 2022 r. – powstało 59 mln ton odpadków żywnościowych (132 kg na mieszkańca) o wartości 132 mld EUR [7].  Dane Eurostatu wskazują również, że w Polsce w 2022 r. odnotowano całościowo 4,5 mln ton odpadków żywnościowych (123 kg na mieszkańca). Najmniej żywności, w przeliczeniu na mieszkańca, zostało zmarnowane w Słowenii (71 kg), Chorwacji (72 kg) i na Węgrzech (84 kg), a najwięcej w Grecji (193 kg), Danii (254 kg) oraz Cyprze (254 kg) [8]. Warte odnotowania jest duże zróżnicowanie państw członkowskich UE w strukturze źródeł odpadków żywnościowych, które nie wynika wyłącznie z prostego bilansu gospodarności lub też jej braku. Odnośnie liczby odpadów żywnościowych w obszarze produkcji podstawowej oraz przetwórstwa i produkcji zdecydowanym faworytem jest Słowenia (5 kg na mieszkańca), a Dania (138 kg na mieszkańca) zamyka listę. Wynik Polski w tej kategorii to 35 kg na mieszkańca. Z kolei w obszarze marnotrawstwa w gospodarstwach domowych najmniejszy wynik osiągnęła Hiszpania (30 kg na mieszkańca), a największy Portugalia (123 kg na mieszkańca). Poziom osiągnięty przez polskie gospodarstwa domowe to 69 kg na mieszkańca. Ponadto w kategorii usług gastronomicznych, sprzedaży detalicznej i innych dystrybucji żywności palmę pierwszeństwa objęła Chorwacja (5 kg na mieszkańca), a ostatnie miejsce zajął Cypr (93 kg na mieszkańca). Rezultat Polski to z kolei 20 kg odpadów żywnościowych na mieszkańca.

Marnowanie żywności jest zatem problemem, który dotyczy nas wszystkich. Więcej żywności marnuje się zazwyczaj na obszarach miejskich niż wiejskich. Na wsi nadal resztki żywności są w większym stopniu kompostowane oraz przeznaczone dla zwierząt domowych i gospodarskich. Ponadto więcej odpadów żywnościowych powstaje w krajach cieplejszych, co związane jest m.in. z większym spożyciem świeżej żywności zawierającej niejadalne części oraz trudnościami przy schodzeniu jedzenia. Za nim bliżej przedstawię przyczyny utraty i marnowania żywności, warto zatrzymać się przy postrzeganiu rozgraniczenia na żywność „jadalną” i „niejadalną”. Przeważnie za niejadalne uznaje się m.in. skórki, obierki, skorupki [9]. Jednak w kontekście globalnym, ustalenie jasnej granicy jest trudne. To co jest odpadem w jednej kulturze czy społeczności, w innej stanowi źródło pożywienia, np. kurze łapki są powszechnie spożywane w niektórych częściach świata, ale nie we wszystkich. Ponadto nawet w ramach określonej kultury, gospodarstwa domowego postrzeganie jadalności może zależeć od stopnia przetworzenia danego produktu, o osobistych preferencjach już nie wspominając. I tak skórka pomarańczy może „stać się” jadalna po przetworzeniu na marmoladę, a skórka z melona – jak przekonuje m.in. Ronald Briffa, szef kuchni z Institute of Tourism Studies in Malta (zobacz film) – zostać słodką, letnią przekąską. Otwartość na wykorzystanie kulinarnych resztek jako jeden ze sposobów by ograniczyć marnowanie żywności jest elementem zainaugurowanej we wrześniu 2024 r. kampanii „Zero odpadów, więcej smaku!”[10]. W ramach kampanii powstała książka kucharska [11], która zawiera 27 przepisów przygotowanych przez szefów kuchni z państw członkowskich UE. Książce towarzyszy 10 krótkich filmów instruktażowych (zobacz filmy). W ramach inicjatywy przygotowano również praktyczne wskazówki dotyczące efektywnego przechowywania i wykorzystywania żywności, aby zapobiec jej zepsuciu. Autorem kampanii jest Komisja Europejska, Dyrekcja Generalna ds. Zdrowia  (DG SANTE) oraz szefowie kuchni zrzeszeni wokół projektu LIFE CLIMATE SMART CHEFS [12]. Co warte podkreślenia, szefowie kuchni którzy włączyli się w promowanie zrównoważonych praktyk kulinarnych łatwych do adaptacji dla każdego, sami wcześniej przeszli szkolenia i byli w stanie zmniejszyć ślad węglowy i wodny swoich receptur o ok. 30% [13].

A wszystko dlatego, że marnowanie żywności to nie tylko kwestia ekonomiczna, społeczna, etyczna, ale również środowiskowa. System żywnościowy jest obecnie głównym czynnikiem przyczyniającym się do zmiany klimatu i odpowiada za blisko 1/3 całkowitej emisji gazów cieplarnianych w UE [14]. Stanowi główne źródło zanieczyszczeń powodowanych przez nawozy i pestycydy [15]. Doprowadza do nadmiernego zużycia wody i utraty różnorodności biologicznej [16]. Zmniejszenie wpływu żywności na środowisko jest zatem kluczowym wyzwaniem stojącym przed rządami i przedsiębiorstwami, przy jednoczesnym zapewnieniu ludziom potrzebnego im odżywiania.

Na straty lub marnowanie żywności w całym łańcuchu dostaw żywności wpływa wiele czynników (poniżej). Co zatem można zrobić po zapoznaniu się z genezą i skalą problemu? Działać! Szukać inspiracji, modyfikować proponowane rozwiązania do potrzeb indywidualnych lub/i wypracowywać i wdrażać nowe. Każdy, począwszy od tych, którzy produkują i przetwarzają żywność (rolnicy, producenci żywności i przetwórcy) przez tych, którzy udostępniają żywność do spożycia (sektor hotelarski, detaliści), a skończywszy na samych konsumentach, mają do odegrania rolę w zapobieganiu i ograniczaniu marnotrawienia żywności.

Czynniki przyczyniające się do marnotrawienia:

– Niewystarczające planowanie zakupów i posiłków;

– Środowisko zakupowe (ds. promocje typu „kup jeden, zdobądź jeden za darmo”, które mogą prowadzić do zakupu impulsywnego i nadmiernego zakupu);

– Nieporozumienia dotyczące znaczenia etykiet „najlepiej spożyć przed” i „należy spożyć do” prowadzą do wyrzucania żywności jadalnej; [17]

– Niewystarczające umiejętności w zakresie zarządzania żywnością (m.in. przygotowywanie posiłków, wykorzystanie zapasów żywności/składników żywności, wykorzystanie resztek);

– Opakowanie trudne do opróżnienia lub zbyt duże;

– Względy estetyczne (wygląd owoców i warzyw);

– Standaryzowane wielkości porcji w restauracjach i stołówkach;

– Trudności w przewidywaniu liczby klientów (problem z usługami gastronomicznymi);

– Kwestie związane z zarządzaniem zapasami dla producentów i sprzedawców detalicznych;

– Wysokie standardy jakości (m.in. w odniesieniu do produktów sprzedawanych w sprzedaży detalicznej);

– Nadprodukcja lub brak popytu na niektóre produkty w określonych porach roku;

– Błędy produkcyjne, produkty lub etykietowanie niezgodne ze specyfikacją;

– Szkody w produktach i opakowaniach (rolnicy i produkcja żywności);

– Nieodpowiednie przechowywanie/transport na wszystkich etapach łańcucha żywnościowego, w tym w gospodarstwach domowych (m.in. temperatura lodówki);

– Brak wiedzy lub informacje wprowadzające w błąd na temat środowiskowych, społecznych i finansowych skutków marnotrawienia żywności;

– Niska postrzegana wartość żywności;

– Zajęty styl życia i sprzeczne priorytety;

– Osobiste preferencje i smak (ds. wybredność dziecka).

Czynniki powodujące straty żywności:

– Szkodniki i choroby;

– Ekstremalne warunki pogodowe wpływające na uprawy;

– Niekorzystne warunki rynkowe.

Źródło: Komisja Europejska, Food Waste: https://food.ec.europa.eu/food-safety/food-waste_en, 27.11.2024.

Co zatem można zrobić po zapoznaniu się z genezą i skalą problemu? Działać! Każdy, począwszy od tych, którzy produkują i przetwarzają żywność (rolnicy, producenci żywności i przetwórcy) przez tych, którzy udostępniają żywność do spożycia (sektor hotelarski, detaliści), a skończywszy na samych konsumentach, mają do odegrania rolę w zapobieganiu i ograniczaniu marnotrawienia żywności.

Źródeł inspiracji jest wiele w tym obszarze. Jako osoba zawodowo związania z tzw. informacją europejską na początek proponuję trzy przykłady:

1. Platforma ds. strat i marnotrawienia żywności

W ramach zaangażowania w realizację celu zrównoważonego rozwoju 12.3. [18] w 2016 r.  powstała unijna platforma ds. strat i marnotrawienia żywności [19]. Platforma skupia podmioty publiczne (państwa członkowskie/państwa EFTA, organy UE i organizacje międzynarodowe) oraz podmioty w łańcuchu wartości żywności, w tym organizacje konsumenckie i inne organizacje pozarządowe. Monitorowanie strat i marnotrawienie żywności [20], darowizny żywności [21] oraz zapobieganie marnotrawieniu żywności przez konsumentów [22] to przykłady tematów podejmowanych przez członków platformy w ramach podgrup tematycznych. W 2019 r., aby zainspirować i zachęcić podmioty publiczne i prywatne do podjęcia działań w zakresie zapobiegania marnotrawieniu żywności członkowie platformy wydali zestaw zaleceń [23] dotyczących działań:

• na rzecz produkcji pierwotnej;

• na etapie produkcji;

• na etapie sprzedaży detalicznej;

• w branży hotelarskiej, w branży gastronomicznej;

• w zakresie darowizn żywności;

• indywidualnych konsumentów/gospodarstw domowych.   

2. Kodeks postępowania w zakresie odpowiedzialnego prowadzenia działalności spożywczej i praktyk marketingowych

W lipcu 2021 r. wszedł w życie Kodeks postępowania UE dotyczący odpowiedzialnych praktyk w zakresie biznesu i marketingu w sektorze spożywczym [24]. Dokument zawiera zobowiązania dotyczące ograniczania i zapobiegania strat i marnotrawienia żywności przez podmioty gospodarcze „pośrodku” łańcucha żywnościowego (producentów żywności, podmioty świadczące usługi gastronomiczne i sprzedawców detalicznych). Kodeks został opracowany w porozumieniu ze służbami Komisji Europejskiej przez przedstawicieli przemysłu spożywczego, organizacji międzynarodowych, organizacji pozarządowych, związków zawodowych oraz stowarzyszeń branżowych. Informacje o sygnatariuszach kodeksu, podejmowanych aktywnościach w ramach realizacji przyjętych zobowiązań oraz ścieżce aplikacyjnej dla nowych sygnatariuszy znajdują się na dedykowanej inicjatywie stronie internetowej [25].

3. Zasady „10P”

Poszczególne grona eksperckie chętnie podejmują się opracowania przystępnych materiałów edukacyjnych zawierających łatwe do wdrożenia zalecenia. W obszarze redukowania marnotrawstwa żywności warto wspomnieć o inicjatywach naukowców z Zakładu Higieny i Zarządzania Jakością Żywności Instytutu Nauk o Żywieniu Człowieka, Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, w tym zaleceń „10P”, które – z uzupełnieniem Komisji Europejskiej – zaprezentowano poniżej.

PLANUJ ZAKUPY:

– zalecenia dla gospodarstw domowych: Przed wyjściem na zakupy zawsze zrób listę potrzebnych produktów. Sprawdź zapasy żywności w domu przed zrobieniem listy zakupów. Nie rób zakupów z „pustym żołądkiem” i nie spiesz się.

– zalecenia dla zakładów gastronomicznych: Przed złożeniem zamówienia zawsze sprawdź stany magazynowe i sporządź listę potrzebnych produktów.

POSTĘPUJ MĄDRZE NA ZAKUPACH:

– zalecenia dla gospodarstw domowych: W trakcie zakupów „trzymaj się”  listy zakupów przygotowanej przed wyjściem z domu. Nie rób zakupów na zapas. Kupuj tylko to, czego potrzebujesz i nie daj się skusić wielopakom lub ofertom. Wybieraj odpowiednią wielkość porcji lub kupuj produkty sypkie.

W kawiarni, restauracji, hotelu zastosuj zalecenie: „Zarządzaj swoimi oczekiwaniami”, czyli nie oczekuj dostępności pełnego asortymentu o każdej porze dnia, ponieważ może to oznaczać marnowanie żywności w lokalach gastronomicznych.

– zalecenia dla zakładów gastronomicznych: W trakcie zakupów/składania zamówienia „trzymaj się” wcześniej przygotowanej listy zakupów.

POJEDYNCZY BANAN TEŻ DOBRY:

– zalecenia dla gospodarstw domowych: Nie obawiaj się kupować pojedynczych, mniej „urodziwych” owoców i warzyw. Te niekształtne, małe też są smaczne.

– zalecenia dla zakładów gastronomicznych: Nie obawiaj się kupować „brzydkich”, tzn. niekształtnych, małych owoców i warzyw.

PRZECHOWUJ ŻYWNOŚĆ WŁAŚCIWIE:

– zalecenia dla gospodarstw domowych: Zwracaj uwagę na warunki przechowywania żywności, sprawdzaj etykiety pod kątem instrukcji przechowywania. Produkty nietrwałe trzymaj w lodówce i układaj je w odpowiednim miejscu. Utrzymuj temperaturę w lodówce między 1 a 5°C, a w zamrażarce -18°C.

Zamrażaj! Możesz zamrozić o wiele więcej produktów spożywczych, niż mogłoby się wydawać, a to oznacza, że możesz mieć gotowe zdrowe posiłki na wypadek braku czasu.

– zalecenia dla zakładów gastronomicznych: Sprawdzaj warunki przechowywania produktów wskazane przez producenta na opakowaniu.

PRZESTRZEGAJ ZASADY „FIFO”:

– zalecenia dla gospodarstw domowych: Stosuj zasadę FIFO „pierwsze weszło, pierwsze wyszło”. Umieszczaj nowo zakupione produkty z tyłu, a starsze z przodu lodówki/szafki.
W ten sposób utrzymasz rotację produktów przechowywanych w lodówce lub szafkach tych domowych i tych tzw. biurowych w pracy, w szkole, na uczelni. Pamiętaj co zostało w lodówkach, z których korzystasz i zużyj to zanim się zepsuje.

– zalecenia dla zakładów gastronomicznych: Utrzymuj rotację produktów trzymanych w magazynach  zgodnie z zasadą FIFO (First In, First Out – pierwsze weszło, pierwsze wyszło).

PATRZ NA DATY:

– zalecenia dla gospodarstw domowych: Sprawdzaj termin przydatności do spożycia (produkty spożywcze nietrwałe) lub datę minimalnej trwałości (produkty trwałe).

– zalecenia dla zakładów gastronomicznych: Sprawdzaj termin przydatności do spożycia lub datę minimalnej trwałości.

PAMIĘTAJ O RESZTKACH JEDZENIA:

– zalecenia dla gospodarstw domowych: Zamiast wyrzucać resztki jedzenia, wykorzystaj je do przygotowania innej potrawy. Skorzystaj z przepisów i filmików instruktażowych m.in. przygotowanych w ramach Kampanii „Zero odpadów, więcej smaku”, Komisja Europejska 2024 [26]. 

W kawiarni, restauracji, hotelu zastosuj zalecenie: „Zabierz resztki”, czyli jeśli nie możesz zjeść wszystkiego poproś o pudełko lub podaj własne, aby zabrać je na później.

– zalecenia dla zakładów gastronomicznych: Zamiast wyrzucać niesprzedane, a wciąż bezpieczne pod względem zdrowotnym  potrawy, wykorzystaj je do przygotowania innych potraw lub zastosuj ostatnią zasadę z 10.

PODAWAJ MNIEJSZE PORCJE:

– zalecenia dla gospodarstw domowych: Serwując posiłek w domu możesz zaoferować domownikom lub gościom mniejsze porcje. Zawsze można poprosić o „dokładkę”.

Niektóre rekomendacje sugerują również skorzystanie z mniejszych sztućców, sprawdź czy to rozwiązanie dobre dla ciebie.

W kawiarni, restauracji, hotelu zastosuj zalecenie: „Weź mniejszy talerz”, czyli w bufecie spróbuj wziąć mniejszy talerz, by nie wziąć więcej niż możesz zjeść lub/i spróbuj dwóch przystawek zamiast przystawki i dania głównego.

– zalecenia dla zakładów gastronomicznych: Oferuj konsumentom możliwość modyfikacji wielkości porcji i składu potrawy.

PRZESTRZEGAJ HIGIENY:

– zalecenia dla gospodarstw domowych: Podczas przygotowywania posiłków dbaj o higienę osobistą i miejsca pracy oraz odpowiednio postępuj z żywnością, aby ograniczyć marnotrawstwo.

– zalecenia dla zakładów gastronomicznych: Podczas przygotowywania posiłków dbaj o higienę osobistą i miejsca pracy oraz odpowiednio postępuj z żywnością.

PODZIEL SIĘ Z INNYMI:

– zalecenia dla gospodarstw domowych: Jeśli przygotujesz zbyt dużą ilość posiłków to podziel się z rodziną, sąsiadami, współpracownikami, potrzebującymi.

W pracy, w szkole, na uczelni sprawdź biurowy kosz z owocami, podzielcie i zabierzcie ze sobą dojrzałe owoce by zjeść je w weekend.

– zalecenia dla zakładów gastronomicznych: Jeśli wyprodukowałeś za dużą ilość posiłków to możesz sprzedać ją na koniec dnia po promocyjnej cenie (np. w ramach aplikacji „Too good to go”) lub przekazać pracownikom. Możliwa jest także redystrybucja bezpiecznych, pełnowartościowych posiłków do osób potrzebujących za pośrednictwem organizacji charytatywnych [27].

Literatura:

[1] Raport „Think Eat Save Tracking Progress to Halve Global Food Waste. Food Waste Index Report 2024”, UNEP – UN Environment Programme, 27.03.2024, https://www.unep.org/resources/publication/food-waste-index-report-2024

[2] Raport „Marnowanie żywności w Polsce i Europie”, Federacja Polskich Banków Żywności, 2012.

[3] 1,3 posiłku dziennie dla każdej osoby, która była dotknięta głodem.

[4] Eurostat, 2023: https://ec.europa.eu/eurostat/databrowser/view/ilc_mdes03/default/table?lang=en.

[5] Eurostat, 2024: https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php?title=Food_waste_and_food_waste_prevention_-_estimates

[6] Produkcja podstawowa (pierwotna) – oznacza produkcję, uprawę lub hodowlę produktów podstawowych, w tym zbiory, dojenie i produkcję zwierząt gospodarskich przed ubojem. Oznacza także łowiectwo, rybołówstwo oraz zbieranie runa leśnego. Innymi słowy oznacza uprawę zbóż, owoców, warzyw, ziół i grzybów hodowlanych, jak również zbieranie runa leśnego. Działaniem towarzyszącym produkcji pierwotnej jest transport, składowanie i obróbka surowców (produktów pierwotnych) w miejscu produkcji pod warunkiem, że nie zmienia to znacznie ich charakteru (np. mycie warzyw, usuwanie liści, sortowanie owoców, suszenie zbóż). Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Katowicach,  https://www.gov.pl/web/wsse-katowice/produkcja-podstawowa.

[7] COMMISSION STAFF WORKING DOCUMENT IMPACT ASSESSMENT REPORT Accompanying the document Directive of the European Parliament and of the Council  amending Directive 2008/98/EC on waste, Brussels, 5.7.2023  SWD(2023) 421 final:

https://eur-lex.europa.eu/resource.html?uri=cellar:1fefebb0-1b4e-11ee-806b-01aa75ed71a1.0001.02/DOC_5&format=PDF, 27.11.2024.

[8] Eurostat: https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/images/1/17/Figure2V20240925.png

[9] Za niejadalne uznawane są również surowce spożywcze produkowane w innych celach niż konsumpcyjny, m.in. na paszę, bioenergię. Szerzej: A. Dąbrowska, M. Janoś-Kresło, Marnowanie żywności jako problem HANDEL WEWNĘTRZNY 2013; 4(345):14-26, file:///C:/Users/telem/Downloads/Marnowanie_%C5%BCywno%C5%9Bci_jako_problem_sp.pdf.

[10] Kampania „Zero odpadów, więcej smaku!”: https://food.ec.europa.eu/food-safety/food-waste/communications-and-campaigns/zero-waste-more-taste_en, 27.11.2024.

[11] ZERO WASTE, MORE TASTE!, 27 chefs’ secrets to reduce food waste, Luxembourg: Publications Office of the European Union, 2024: https://food.ec.europa.eu/document/download/96b38c5f-cfb1-486f-b981-db88e2a433c9_en?filename=fw_lib_zero-waste_more-taste_cookbook.pdf, 27.11.2024 

[12] Projekt LIFE CLIMATE SMART CHEFS: https://climatesmartchefs.eu/, 27.11.2024.

[13] W ramach projektu „Life Climate Smart Chefs” 164 szefów kuchni ze wszystkich 27 krajów UE otrzymało szkolenia i zasoby umożliwiające przekształcenie ich przepisów i stworzenia menu w bardziej zrównoważony sposób. W ramach projektu w grudniu 2024 r. zostaną również przyznane nagrody w dwóch kategoriach: Najlepsza Zrównoważona Restauracja i Najlepszy Zrównoważony Przepis. Szczegóły: https://cinea.ec.europa.eu/news-events/news/life-climate-smart-chefs-creating-food-thats-healthy-planet-2024-10-16_en?etrans=pl&etransnolive=1, 27.11.2024.

[14] Szerzej: https://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/ATAG/2023/739327/EPRS_ATA(2023)739327_EN.pdf, 27.11.2024.

[15] Szerzej: Agriculture and food system, European Environment Agency, 19.11.2024: https://www.eea.europa.eu/en/topics/in-depth/agriculture-and-food?activeTab=fa515f0c-9ab0-493c-b4cd-58a32dfaae0a, 27.11.2024.

[16] Szerzej: Transforming Europe’s food system – Assessing the EU policy mix, European Environment Agency, No 14/2022, Luxembourg: Publications Office of the European Union, 2023: https://www.eea.europa.eu/publications/transforming-europes-food-system, 27.11.2024.

[17] Data minimalnej trwałości poprzedzona określeniem „najlepiej spożyć przed” wskazuje, do kiedy żywność zachowuje odpowiednią jakość. Po upłynięciu tego terminu żywność jest nadal bezpieczna dla konsumenta, pod warunkiem, że przestrzega się wskazówek dotyczących przechowywania, a opakowanie nie jest naruszone. Po upłynięciu tej daty produkt może jednak zacząć tracić swoje właściwości smakowe i zmieniać konsystencję. Termin przydatności do spożycia, poprzedzony określeniem „należy spożyć do” wskazuje, do kiedy spożycie danego produktu jest bezpieczne. Por. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1169/2011 z dnia 25 października 2011 r. w sprawie przekazywania konsumentom informacji na temat żywności, zmiany rozporządzeń Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1924/2006 i (WE) nr 1925/2006 oraz uchylenia dyrektywy Komisji 87/250/EWG, dyrektywy Rady 90/496/EWG, dyrektywy Komisji 1999/10/WE, dyrektywy 2000/13/WE Parlamentu Europejskiego i Rady, dyrektyw Komisji 2002/67/WE i 2008/5/WE oraz rozporządzenia Komisji (WE) nr 608/2004 za A. Dąbrowska, M. Janoś-Kresło, Marnowanie żywności jako problem społeczny, HANDEL WEWNĘTRZNY 2013; 4(345):14-26.

[18] 12.3. Do 2030 roku zmniejszyć o połowę globalną ilość marnowanej żywności per capita w sprzedaży detalicznej i konsumpcji, zmniejszyć straty żywnościowe w procesie produkcji i dystrybucji, w tym straty powstałe podczas zbiorów. Szerzej: Cel 12: Zapewnić wzorce zrównoważonej konsumpcji i produkcji,https://un.org.pl/cel12#, 27.11.2024.

[19] Unijna platforma ds. strat i marnotrawienia żywności: https://food.ec.europa.eu/food-safety/food-waste/eu-actions-against-food-waste/eu-platform-food-losses-and-food-waste_en, 27.11.2024.

[20] Unijna platforma ds. strat i marnotrawienia żywności, Podgrupa ds. monitorowania strat i marnotrawienia żywności. Szerzej: https://food.ec.europa.eu/food-safety/food-waste/eu-actions-against-food-waste/eu-platform-food-losses-and-food-waste/thematic-sub-groups/food-loss-and-waste-monitoring_en, 27.11.2024.

[21] Unijna platforma ds. strat i marnotrawienia żywności, Podgrupa ds. darowizn żywności. Szerzej: https://food.ec.europa.eu/food-safety/food-waste/eu-actions-against-food-waste/eu-platform-food-losses-and-food-waste/thematic-sub-groups/food-donation_en, 27.11.2024.

[22] Unijna platforma ds. strat i marnotrawienia żywności, Podgrupa ds. zapobiegania marnotrawieniu żywności przez konsumentów. Szerzej: https://food.ec.europa.eu/food-safety/food-waste/eu-actions-against-food-waste/eu-platform-food-losses-and-food-waste/thematic-sub-groups/consumer-food-waste-prevention_en, 27.11.2024.

[23] Recommendations for Action  in Food Waste Prevention Developed by the EU Platform  on Food Losses and Food Waste 12 December 2019, https://food.ec.europa.eu/document/download/7143f94e-600f-4df5-acef-5b332e7e44ec_en?filename=fs_eu-actions_action_platform_key-rcmnd_en.pdf, 27.11.2024.

[24] Kodeks postępowania UE dotyczący odpowiedzialnych praktyk w zakresie biznesu i marketingu w sektorze spożywczym, czerwiec 2021r.: https://food.ec.europa.eu/document/download/08709964-ef08-4332-a899-a456bdf0bff5_pl, 27.11.2024.

[25] EU Code of Conduct on Responsible Food Business and Marketing Practices:https://food.ec.europa.eu/horizontal-topics/farm-fork-strategy/sustainable-food-processing/code-conduct_en, 27.11.2024.

[26] Kampania „Zero odpadów, więcej smaku”, Komisja Europejska 2024: https://food.ec.europa.eu/food-safety/food-waste/communications-and-campaigns/zero-waste-more-taste_en, 27.09.2024.

[27] Opracowanie na podstawie: materiałów edukacyjnych przygotowanych przez prof. dr hab. D. Kołożyn-Krajewską, dr inż. B. Bilską, dr inż. M. Tomaszewską z Zakładu Higieny i Zarządzania Jakością Żywności Instytutu Nauk o Żywieniu Człowieka, SGGW, ulotki „Postępuj zgodnie z zasadami 10P” skierowanej do gospodarstw domowych i dalszej modyfikacji zasad 10P dla zakładów gastronomicznych, materiałów Kampanii „Zero odpadów, więcej smaku!”, Komisji Europejskiej, Raportu Recommendations for Action  in Food Waste Prevention Developed by the EU Platform  on Food Losses and Food Waste 12 December 2019 (27.11.2024):

Źródła:

1. www.sggw.edu.pl/oszczedz-sobie-i-planecie-sprawdz-jak-nie-marnowac-jedzenia/;

2. https://foodanddesign.pl/marnowanie-zywnosci-w-roku-2024/;

3.https://food.ec.europa.eu/food-safety/food-waste/communications-and-campaigns/zero-waste-more-taste_en;

4.https://food.ec.europa.eu/document/download/7143f94e-600f-4df5-acef-5b332e7e44ec_en?filename=fs_eu-actions_action_platform_key-rcmnd_en.pdf.